دکتر محمد رضا عارف در سال ۱۳۳۰ خورشیدی در خانواده‌ای مذهبی و اصیل در شهر یزد به دنیا آمد . پدر ایشان حاج میرزا احمد عارف یکی از بازاریان اصیل و سرشناس و از چهره‌های محبوب و مردمی و مذهبی یزد و هم‌چنین از خادمان حضرت سیدالشهدا (ع) بودند که مجالس روضه‌خوانی و روشن‌گری منزل ایشان در شهر یزد در سالهای پیش و پس از انقلاب به‌عنوان پایگاه دانشجویان، دانشگاهیان و فرهیختگان یزد به حساب می‌آمد.
ویژگی بارز محمد رضا عارف در کودکی نبوغ ذاتی وی در علم ریاضی بود، آن‌چنان که در سن ۵ سالگی مسلط به حساب سیاق بود و پس از آن نیز درخشش بی‌نظیر وی در درس ریاضی چنان بود که توانست در مسابقات ریاضی کشور در رامسر در سال ۱۳۴۸ رتبه اول کشوری را به دست آورد و در کنکور سراسری رشته‌ی ریاضی سال ۱۳۴۹حائز رتبه‌ی دوم کشوری شده و پس از تحصیل در رشته‌ی مهندسی برق دانش‌کده‌ی فنی دانشگاه تهران و موفقیت در کسب رتبه‌ی اول این دانشکده در سال ۱۳۵۴ با معدل ۳/۹۱ از ۴ از آن دانشکده فارغ‌التحصیل شود.در همان سال با استفاده از بورس تحصیلی دانشگاه صنعتی اصفهان برای ادامه‌ی تحصیل راهی امریکا شد و در سال ۱۳۵۵ با اخذ مدرک کارشناسی ارشد و در سال ۱۳۵۹ با اخذ مدرک دکترای برق مخابرات هردو از دانشگاه استنفورد با معدل ۴ از ۴ به میهن بازگشت .
دکتر محمد رضا عارف از همان بدو ورود به کشور با توجه به شرایط حساس پس از انقلاب و وقوع جنگ تحمیلی و نیاز کشور به مدیران آگاه و متخصص شروع به خدمت در دستگاه‌های مختلف دولتی چون شرکت مخابرات و وزارت فرهنگ و آموزش عالی کرد.در سالهای ۷۳ تا ۷۶ در سمت ریاست دانشگاه تهران حضوری درخشان داشت. پس از آن نیز در کابینه‌ی دولت اصلاحات در سالهای ۷۶ تا ۷۹ به‌عنوان وزیر پست و تلگراف و تلفن مشغول به خدمت شد و در سالهای ۷۹ تا ۸۰ به عنوان معاون رییس جمهور و رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به فعالیت خود ادامه داد .و در سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ به‌عنوان معاون اول رییس جمهور برگزیده شد.
علاقه‌مندی فراوان دکتر عارف به علم و دانش سبب شد که وی علی رغم مشغولیت‌های مدیریتی در تمام این سال‌ها، به‌عنوان استادی برجسته در دانشگاه صنعتی اصفهان و صنعتی شریف و سایر دانشگاهها با هدایت بیش از ۱۱۰ پایان‌نامه‌ی دکترا و کارشناسی‌ارشد و تدریس در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا به فعالیت‌های علمی خود ادامه دهد.
وی به عنوان یکی از نظریه‌پردازان مطرح جهان در نظریه اطلاعات موفق به معرفی شبکه‌ی مخابراتی معروف Aref Network شد و در راستای گسترش علم مخابرات در کشور اقدام به راه‌اندازی دکترای برق-مخابرات در دانش‌گاه‌های تربیت‌مدرس، صنعتی اصفهان،یزد و چند دانشگاه دیگر نمود.
تالیف،تحقیق،ترجمه:
ترجمه‌ی کتاب سیستم‌های مخابراتی دیجیتال و آنالوگ که در سال ۶۹ به‌عنوان کتاب سال انتخاب شد.
ترجمه‌ی کتاب سیگنال‌ها و سیستم‌ها .
ترجمه‌ی کتاب سیگنال‌های تصادفی .
تالیف و یا ارائه‌ی بیش از ۲۸۰ مقاله‌ی علمی
سابقه‌ی فعالیت‌های سیاسی قبل از انقلاب :
فعالیت سیاسی و مشارکت در برگزاری جلسات مذهبی در دوران دانش‌جویی در دانشگاه تهران
دست‌گیری توسط کمیته مشترک ضد خراب‌کاری ساواک در سال ۱۳۵۴
عضویت و فعالیت رسمی در انجمن اسلامی دانشجویان امریکا و کانادا از ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۹
خدمات پس از انقلاب :
معاون طرح و توسعه‌ی شرکت مخابرات ایران ۱۳۶۰-۱۳۵۹
سرپرست شرکت مخابرات ایران ۱۳۶۰
معاون دانش‌جویی وزارت فرهنگ و آموزش عالی ۱۳۶۱-۱۳۶۰
معاون آموزشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی ۱۳۶۲-۱۳۶۱
قائم‌مقام و معاون هماهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی ۱۳۶۳-۱۳۶۲
معاون آموزشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی ۱۳۶۹-۱۳۶۸
مشاور آموزشی و قائم‌مقام وزیر در هیات ممیزهی مرکزی و رئیس شورای هماهنگی هیاتهای امنای دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی ۱۳۷۳-۱۳۶۹
رییس دانشگاه تهران ۱۳۷۶-۱۳۷۳
وزیر پست و تلگراف و تلفن ۱۳۷۹-۱۳۷۶
معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ۱۳۸۰-۱۳۷۹
معاون اول رییس‌جمهور ۱۳۸۴-۱۳۸۰
عضو پیوسته‌ی فرهنگستان علوم ایران
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
رییس انجمن رمز ایران
رییس انجمن علمی کنترل و فرماندهی ( (C4Iایران
رییس انجمن علمی شبکه‌های هوشمند انرژی ایران
رییس گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم ایران
رییس بنیاد پیش‌برد علم و فن‌آوری ایران (FAST-IRAN)
رئیس هیات موسسه بنیاد امید ایرانیان
عضو موسس بنیاد باران
